STUDZIONKA

STUDZIONKA - LINKI

Przedszkole,

 dawniej szkoła katolicka (1894r.)

KONTAKT

  • info@studzionka.net.pl


email do spółki wodnej:

  • sw-studzionka@wp.pl

Panowie ziem pszczyńskich


1281/2-1306r. -

Przemysław - ur. między 1258 a 1268 - zm. 7 maja 1306 – książę raciborski w latach 1290–1306.

1306-1336r. -

Leszek - ur. 1290 lub 1291 roku - zm. w 1336 roku, książę raciborski 1306 - 1336, kozielski 1334 - 1336.

1336-1365r. -

Mikołaj II - Mikołaj II opawski (Przemyślida) (ur. ok. 1288, zm. 8 grudnia 1365)od 1318 książę opawski, od 1337 raciborski, 1318-1336 i od 1361 prudnicki.

1365-1382r. -

 

 

 Jan I (Hanusz) Raciborski (Przemyślida) (ur. ok. 1332 - zm. pomiędzy 1380 a 1382) książę opawski, karniowski i raciborski w latach 1365-1377, od 1377 roku w wyniku podziału w Raciborzu, Karniowie i Bruntalu, do 1375 w Pszczynie i Mikołowie (sprzedane książętom opolskim), 1378 - 1382 strata Żor (zastawione książętom cieszyńskim).

1382-1424r. -

 

 

Jan II Żelazny (Raciborski) (ur. ok. 1365, zm. 1424) – książę raciborski w latach 1380/1382–1424, w latach 1385–1392 zastawił Karniów książętom opolskim, do 1385 i od 1405/1407 w Bruntalu, od 1396 w Pszczynie i Mikołowie.

1424-1437r. -

 

 

Helena Korybutówna - matka i regentka nieletniego Mikołaja (ur.przed 1390, zm. po 2 marca 1449) – księżna raciborska, córka księcia Nowogrodu Siewierskiego Korybuta Dymitra i Anastazji Riazańskiej.

1437-1452r. -

 

Mikołaj V Karniowski (ur. ok. 1409, zm. 1452) – książę karniowsko-raciborski od 1424 r., w wyniku podziału w 1437 r. w Karniowie, Bruntalu, Pszczynie, Rybniku i Wodzisławiu

1452-1456r. -

 

Barbara Rokemberg - wdowa po Mikołaju V - (zm. po 12 listopada 1463) – krakowska mieszczka pochodząca z rodu Rokembergów, księżna raciborska, karniowska i rybnicka od 1451

1456-1474r. -

 

 

Wacław III Rybnicki vel. Wacław III Prostaczek[1] (ur. ok. 1442, zm. 1478) – książę karniwsko-raciborsko-rybnicki w latach 1452-1456, w wyniku podziału książę na Rybniku, Pszczynie i Żorach w latach 1456-1473. Pochodził z dynastii Przemyślidów.

1474-1480r. -

 

 

Maciej Korwin, łac. Matthias Corvinus, węg. Hunyadi Mátyás, zwany Sprawiedliwym, węg. Igazságos (ur. 23 lutego 1443 w Koloszwarze (obecnie Cluj-Napoca w Rumunii), zm. 6 kwietnia 1490 w Wiedniu

1480-1517r. -

 

 

 

 

Kazimierz II cieszyński (ur. 1448-1453, zapewne ok. 1449 – zm. 13 grudnia 1528) – książę cieszyński, w latach 1452-1460 tylko formalnie, od 1460 współrządy z Przemysławem II, od 1477 w całości księstwa, 1479-1509 w Koźlu, od 1493 w Wołowie, 1498-1517 w Pszczynie, od 1506 w Opawie, od 1506 księstwo głogowskie (dożywotnio). Starosta generalny Śląska w latach 1497-1504, 1507-1517 i tylko Górnego Śląska w latach 1517-1528.

1517-1525r. -

 

 

Aleksy Thurzo magnat na Spiszu(ur. 1489 w Krakowie, zm. 25 stycznia 1543 w Lewoczy) kupił  Ziemię Pszczyńską od Kazimierza II za 40 000 złotych wegierskich, współwłaściciel najbogatszej w Europie spółki górniczej Turzo-Fugger, w swym krótkim władaniu Pszczyną (1517-1525) wsławił się intensywnym poszukiwaniem tu rudy żelaza.

Dokument sprzedaży Księstwa Pszczyńskiego z 21 lutego 1517 roku wymienia zamek i miasto "Blsscynu (Pszczyna),  Berun , Myslowicze, Mikulow, Studenke, oraz pozostałe 49 wsi, niektóre wzmiankowane są po raz pierwszy w dokumentach.

1525-1548r. -

Jan VI Thurzo (ur. 1492 w Krakowie, zm. 29 marca 1558 w Spiskim Zamku), węgierski magnat, baron pszczyński, brat Aleksego

1548-1562r. -

 

 

 

Baltazar von Promnitz (ur. 1488, zm. 20 stycznia 1562 w Nysie), syn Caspara von Promnitz, biskup wrocławski od 1539 r. kupil Ziemię Pszczyńską od Jana Thurzo 31 marca 1548 roku, tolerował protestantyzm na Śląsku. Właściciel dóbr w Żarach i Pszczynie. Starosta generalny Śląska od 1540 r. Po śmierci pochowany w bazylice św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie.

1562-1568r. -

 


Stanisław  Promnitz  (ur. 1534r. -  zm. przed 11.07.1566r. w Pszczynie)

 - syn Kaspra, starszego brata Baltazara

1568-1591r. -
Karol Promnitz  (ur. 1535r. - zm. 1591r. w Pszczynie) - brat Stanisława

1591-1612r.  -

 

Abraham Promnitz (ur. 1568 w Pszczynie - zm. 27 września 1612 w Pszczynie), syn Karola

 

1612-1621r. -

 

Henryk Anzelm von Promnitz  (ur. 26 listopada 1564 w Żarach, zm. 14 marca 1622 w Lubinie, inna linia rodu) – był gubernatorem Dolnych Łużyc.

1621-1623r. -Zygfryd I Starszy von Promitz (ur. 21 lutego 1573r. - zm. 19 stycznia 1623r. w Pszczynie) 

1623-1650r.



Zygmunt Zygfryd von Promnitz  (ur. 17.07.1595r. w Żarach                            zm. 30.06. 1654r.) - młodszy brat Henryka

Nauki pobierał m.in. w Pradze, Strasburgu, Paryżu, Metz, Padwie, Neapolu. Zawitał też do Anglii i Holandii. W 1612 r. podczas frankfurckiej koronacji Macieja I na cesarza, Zygmunt Zygfryd zdobył cesarki diament jako nagrodę w turnieju rycerskim.

W czasie Wojny Trzydziestoletniej, która nie oszczędziła dóbr żarskich (po niej zaś przyszły dżuma i głód), przebywał m.in. na dworze cesarskim w Wiedniu. Pełnił funkcje radcy cesarskiego i delegata stanów łużyckich.


1650-1678r.

Erdmann I Leopold (ur. 2 września 1631r. w Żarach - zm. 19 stycznia 1664r. w Żarach) i Ulryk Promnitz (ur. 2 stycznia 1636r. - zm. 29 lipca 1695r. w Brodach)

1678-1703r.

Baltazar Erdmann Promnitz (ur. 9 stycznia 1659r. w Żarach - zm. 3 maja 1703r. w Żarach)  

Nauki pobierał Baltazar w nadodrzańskim Frankfurcie, Tybindze, Genewie oraz Italii. W 1678 roku – za zgodą elektora saskiego Jana Jerzego III oraz cesarza Leopolda I – późniejszy baron Rzeszy obejmuje dobra żarskie i pszczyńskie.

5 listopada tego roku wydaje patent nakazujący zamknąć granicę z Polską ze względu na szalejącą w Rzeczpospolitej epidemię oraz ma wizytę wojsk cesarskich, które miały chronić Pszczynę przed zagrażającymi Śląskowi rebeliantami węgierskimi. Co ciekawe, pretensje do Pszczyny zgłaszał wówczas stryj Baltazara, Henryk Promnitz (generał saski), który wstąpił nawet na drogę sądową, ale niewiele w czasie licznych procesów uzyskał.

W tym samym roku dochodzi do wielkiego pożaru Pszczyny. Zawinił jeden z żydowskich arendarzy, co skończyło się wypędzeniem Żydów i odbudową miasta. Mistrz murarski Cornelius Milius przebudował wówczas książęcy zamek pszczyński, a w Tychach wzniósł zameczek myśliwski. Magnat dokupił do ziemi pszczyńskiej m.in. Katowice, a na Łużycach nabył pastwo Halbau oraz dobra Kliczków w księstwie jaworskim.

1703-1745r.

Erdmann II Promnitz (ur. 22 sierpnia 1683r. w Żarach - zm. 7 wrzesnia 1745r. w Żarach)

Studiował na protestanckiej uczelni w Halle. Następnie przebywał na wersalskim dworze Króla-Słońce Ludwika XIV. Odwiedził też Hiszpanię, Szwajcarię i Włochy.

Gdy w 1703 roku zmarł Baltazar Promnittz, Erdmann II był jeszcze zbyt młody, by samodzielnie sprawować władzę w rodzinnych dobrach. Dlatego też elektor saski Fryderyk August I (czyli król polski August II Mocny), wyznaczył Erdmannowi kuratora w osobie wuja Anzelma Promnitza. Krótko potem – za zgodą najpierw cesarza Leopolda I, a potem jego następcy Józefa I – Erdmann II Promnitz rządził już samodzielnie w Żarach i Pszczynie.

Władca zmarł w 1745 roku po ciosie szablą, jaki zadał mu austriacki huzar-koniokrad w Pieszycach. Dobra rodowe odziedziczył jego syn Jan Erdmann Promnitz.

1745-1765r.

Jan Erdmann Promnitz (ur. 2 lutego 1719r. w Żarach - zm. 4 lipca 1785r. w Kehl)

Około roku 1736 rusza w podróż po Europie. Zahacza m.in. o paryski dwór Ludwika XV. Tam oddaje się rozmaitym uciechom i hazardowi, doprowadzając się do finansowej, ale i psychicznej ruiny. Trafia nawet za długi do Bastylii i dopiero wóz pełen złota i wizyta Erdmanna II w Paryżu pozwalają na uwolnienie syna.

Następnie pojawia się na berlińskim dworze Fryderyka II oraz drezdeńskim dworze Augusta III. Jako pułkownik saskiej kawalerii bierze udział w II wojnie śląskiej (spore zniszczenia w śląskich i łużyckich dobrach Promnitzów), a 5 VIII 1744 r. poślubia hrabiankę Charlotte von Schönaich-Carolath. Kilka lat później – z uwagi na dziwactwa Jana – dochodzi do rozwodu. Po śmierci Erdmanna II następuje zaś – nie bez kłótni - podział dóbr Promnitzów między pięciu członków rodziny.

W roku 1765 powstaje pałacyk w Promnicach. W tym samym roku Jan Erdmann Promnitz sprzedaje – w zamian za dożywotnią rentę - ordynację pszczyńską swemu siostrzeńcowi Fryderykowi Erdmannowi księciu Anhalt-Köthen. W podobny sposób pozbył się innych swoich ziem i posiadłości. Zapewniając sobie tym sposobem stałe dochody, ruszył w podróż po Europie, w czasie której oddawał się romansom i hazardowi.

1765-1797r.



Fryderyk Erdmann Anhalt-Cöthen (ur. 27 października 1731r. w Cöthen - zm. 12 grudnia 1797r. w Pszczynie)

Fryderyk początkowo służył w armii pruskiej, ale z czasem znalazł się w szeregach armii francuskiej i to właśnie jako żołnierz Ludwika XVI walczył przeciw Prusom podczas wojny siedmioletniej. Dosłużył się wówczas własnego regimentu d’Anhalt, stopnia generalskiego, przyjaźnił się z ówczesnym szefem francuskiego rządu i pewnie zaszedłby daleko w Wersalu, gdyby nie propozycja wuja, Jana Erdmanna, który zaproponował mu przejęcie państwa pszczyńskiego w zamian zza dożywotnią rentę.

Fryderyk Erdmann Anhalt-Köthen zgodził się na taką transakcję i wystąpił o inkolat (obywatelstwo) śląskie, a po latach także o tytuł szlachcica polskiego. Nie bardzo uśmiechało się to jednak królowi pruskiemu Fryderykowi II – wszak jako francuski generał był Anhalt-Köthen przedstawicielem wrogiej Prusom armii.

Anhalt-Köthen zastał na ziemi pszczyńskiej m.in. 3 browary, 2 huty szkła, 13 owczarni i 27 młynów. Sam założył słynną bażantarnię w Porębie, pszczyński szpital, liczne pasieki, cegielnię w Tychach oraz – dzięki sprowadzonym z Saksonii górnikom – na dobre uruchomił murckowską kopalnię węgla kamiennego, która na cześć jego syna nazwana została Emanuelssegen. Z czasem władca założył kolejne kopalnie, a węgiel z nich zaczął trafiać do Berlina i Wrocławia. Saksońscy robotnicy pojawili się także w paprocańskiej hucie Fryderyka.

1797-1818r.

Fryderyk Ferdynand Anhalt-Cöthen (ur. 25 czerwca 1769r. w Pszczynie - zm. 23 sierpnia 1830r. w Cöthen)

Młody książę założył m.in. hutę cynku w Wesołej (jedną z pierwszych na świecie), zaś „Śląsk stał się największym producentem cynku na świecie, a wielu ludzi dorobiło się na nim fortun” – pisał Jerzy Polak w II tomie „Pocztu panów i książąt pszczyńskich”. Świetnie rozwijała się hodowla zwierząt, a szczególnie koni, na które w czasie wojen napoleoński był ogromny popyt. Paprocańska huta „Ludwik” eksportowała swe wyroby do Berlina, węgiel z książęcych kopalń trafiał na rynek krakowski, zaś drewno z pszczyńskich lasów do hut austriackich.

Rok 1816 to ślub z Julią Wilhelminą hrabianką von Brandenburg, córką króla Prus, Fryderyka Wilhelma II. Weselnicy i ich goście ubrani byli w stroje pszczyńskie. Dwa lata później dziedziczy księstwo Köthen, co sprawia, że zmuszony jest opuścić Pszczynę i przekazuje władzę nad nią swemu bratu Henrykowi.

1818-1830r.

1841-1846r.

Henryk Anhalt-Cöthen (ur. 30 lipca 1778r. w Pszczynie - zm. 23 listopada 1847r. w Cöthen)

W roku 1795 rozpoczął karierę w armii pruskiej. W 1806 r. walczył z wojskami napoleońskimi pod Auerstädt, gdzie został ranny. Następnie wrócił do Pszczyny, którą, pod nieobecność swego brata Fryderyka Ferdynanda, zarządzał.

Rok 1830 to śmierć brata Fryderyka Ferdynanda i konieczność przeniesienia się Henryka do Köthen. Nowym władcą Pszczyny miał zostać trzeci z braci – Ludwik Anhalt-Köthen. Tak też się wkrótce stało, ale nie na długo. Ludwik bowiem zmarł w roku 1841 i wtedy to panem na Pszczynie ponownie stał się Henryk – teraz już arcyksiążę i udzielny książę Rzeszy, który w Köthen wsławił się m.in. wydaniem zgody na kolejowe połączenie jego miasta z Berlinem. To jedna z pierwszych niemieckich linii kolejowych.

W roku 1846 – w zamian za roczną rentę w wysokości 30 tys. talarów - władzę w Pszczynie Henryk Anhalt-Köthen odstępuje Janowi Henrykowi X Hochbergowi. Tragiczny był to czas dla ziemi pszczyńskiej – głód i epidemie zabiły wielu poddanych księcia. Głód panował wówczas także i w Köthen, które książę – za rentę tej samej wysokości – oddał w ręce swych dwóch kuzynów z rodu Anhalt.

1830-1841r.

Ludwik Anhalt-Cöthen (ur. 16 lipca 1783r. w Pszczynie - zm. 5 listopada 1841r. w Starej Wsi)

Ludwik Anhalt-Köthen był dziewiątym dzieckiem księcia Fryderyka Erdmanna Anhalt-Köthen i księżnej Luizy

Po śmierci ojca, Ludwik trafia na dwór w Wernigorode, skąd wywodziła się jego matka. Krótko służył też w pruskiej armii, gdzie jednak kariery nie zrobił.  Od 1804 r. przebywa głównie w Pszczynie oraz w zbudowanym specjalnie dla niego w okolicach Starej Wsi pałacyku „Ludwikówka”. Tam oddaje się polowaniom i innym dworskim rozrywkom – chociażby komponowaniu walców,  a nawet… sadownictwu. Zimą roku 1805 zorganizował np. kulig na 107 sań!

Część książęcych browarów i gorzelni zmodernizowano, zaś na Paprocanach, w tamtejszej hucie, pojawił się w 1835 r. Szkot John Baildon, budując w niej nowy, wielki piec. Powstawały też nowe kopalnie węgla kamiennego, a część z tych odkrywkowych kopalni, które zamknięto, książę kazał rekultywować, tak by po czasie możliwe było w tych miejscach uprawianie warzyw, czy roślin. Byłby więc Ludwik Anhalt-Köthen pierwszym śląskim ekologiem?

Najprawdopodobniej za wszystkie swe oszczędności kupił w 1840 r. dobra łodygowickie, w skład których wchodziły m.in. Szczyrk i Skrzyczne. W Beskidach planował uruchomić kurorty, które miały być konkurencją dla uzdrowisk alpejskich. 

Nie zdążył. Zmarł nagle 5 XI 1841 r.

1846-1855r.



Jan Henryk X von Hochberg (ur. 2 grudnia 1806r. w Książu - zm. 20 grudnia 1855 w Berlinie)

Hochbergowie – zwani w wiekach średnich Hobergami - to stary niemiecki ród wywodzący się z Saksonii. Na Śląsku pojawili się w połowie XIII wieku i należeli do świty Piastów legnickich i jaworsko-świdnickich. Pod Grunwaldem walczyli po stronie krzyżackiej.

Nowy książę energicznie bierze się do pracy, reorganizując i reformując pszczyńską administrację. Niestety, początek jego rządów to tragiczny czas głodu i epidemii na ziemi pszczyńskiej. W latach 1846-1848 umiera blisko 8000 poddanych księcia.

Książę próbował przeciwdziałać ubóstwu organizując pierwsze w dziejach swych ziem roboty publiczne. Starał się też przeciwdziałać alkoholizmowi – gorzałkę chciał zastąpić winem z Zielonej Góry. Bezskutecznie.

Hochberg przebudowuje popadający od jakiegoś czasu w ruinę zamek w Pszczynie. W 1853 r. sprowadza do okolicznych lasów nie występujące dotąd daniele. Rok później junkrzy wybierają go prezydentem berlińskiej Izby Panów – wyższej izby pruskiego parlamentu, co sprawia, że władca pszczyński przeprowadza się do Berlina i staje się bliskim współpracownika króla Fryderyka Wilhelma IV.

Umiera niespodziewanie 20 XII 1855 r. w wieku 49 lat.


1855-1907r.



Jan Henryk XI Hochberg von Pless (ur.10 września 1833r. w Berlinie - zm. 14 sierpnia 1907r. w Albrechtsbergu)

Jako nastolatek zaczął karierę w armii pruskiej, gdzie zaprzyjaźnił się z następcą tronu, Fryderykiem Wilhelmem. Szybko jednak przyszło mu rozstać się z wojskiem, gdyż po śmierci ojca – w 1855 r. – musiał zająć się zarządzaniem rodzinnymi dobrami.

Jak wielu jego przodków był rycerzem Zakonu Joannitów, którym ufundował szpital w Pszczynie. W roku 1864 prowadził np. kolumnę joannickich sanitariuszy podczas wojny Prus z Danią i Austrią. W 1866 roku, w czasie wojny Prus z Austrią, część pszczyńskiego zamku stała się szpitalem, do którego trafiali ranni w bitwie pod Oświęcimiem. Jan Henryk XI zajmował się też kwestiami medycznymi w czasie wojny prusko-francuskiej z lat 1870-1871. Wziął udział w bitwach pod Metz, Sedanem, był w Wersalu, a także w kwaterze króla Wilhelma I w momencie proklamacji Cesarstwa Niemieckiego.  

Po przejęciu władzy na ziemi pszczyńskiej starał się modernizować i rozwijać górnictwo węgla kamiennego, które przynosiło mu spore dochody. Inwestował też w hutnictwo (które potem, w latach ’70 i ’80 mocno podupadnie w związku z kryzysem gospodarczym) oraz trasy kolejowe. Podobnie czynił w Książu i okolicach, sprowadzając licznych fachowców z Niemiec.

Rozwijająca się kariera polityczna księcia (w latach ’70 i ’80 był posłem do Reichstagu popierającym Bismarcka), sprawiła, że prowadził wraz z małżonką salon w Berlinie, a ojcem chrzestnym jednego z książęcych synów był syn cesarza. Z czasem, przy jednej z reprezentacyjnych ulic Berlina, stanął jego pałac, zwany Palais Pless. Imponująca budowla sąsiadowała z pałacem Bismarcka. W Pszczynie natomiast założył najbardziej elitarną ewangelicką szkołę na Górnym Śląsku zwaną Hochberganium. Zainicjował też badania i publikacje historyczne na temat ziemi pszczyńskiej i jej władców – historię Hochbergów spisał na jego polecenie pastor Karl Weigelt.

W latach ’90 Jan Henryk XI stał się bliskim współpracownikiem cesarza Wilhelma II i członkiem Rady Państwa.

W roku 1905 otrzymuje tytuł arcyksięcia pszczyńskiego. Dwa lata później umiera, jako piąty najbogatszy obywatel Niemiec. Jego synową była słynąca z urody księżna Daisy.

1907-1938r.


Jan Henryk XV Hochberg von Pless (ur. 23 kwietnia 1861r. w Pszczynie - zm. 31 Stycznia 1938r. w Paryżu)

Krótko studiował w Bonn, Genewie i Berlinie, służył w pruskiej armii, po czym, wraz z ojcem, odbył podróż do Indii i USA. Następnie zaczął pracować w dyplomacji, gdzie w Berlinie zaprzyjaźnił się z Wilhelmem Hohenzollernem – późniejszym cesarzem.

Przełom lat ’80 i ’90 XIX wieku to czas hulaszczego życia, ale i służby – m.in. jako attaché – na placówkach w Brukseli, Paryżu, Petersburgu i Londynie. To właśnie w stolicy Anglii młody Hochberg poślubił w 1891 r. arystokratkę Marię Teresą Oliwię Cornwallis-West, zwaną Daisy. Świadkiem na ceremonii był późniejszy król Edward VII, a po latach pierwszego syna młodej pary do chrztu trzymać będą niemiecki cesarz wraz z cesarzową oraz książę Walii.

Młodzi udali się w podróż poślubną do Egiptu. Po ich przyjeździe na Śląsk wizytę złożył im cesarz Wilhelm II, który wielokrotnie będzie potem polował w pszczyńskich lasach.

Odziedziczoną w 1907 roku po ojcu fortunę Jan Henryk XV trwonił. Prowadził niezwykle wystawny tryb życia. Kupił m.in. willę na francuskiej Riwierze oraz zajął się rozbudową zamku Książ, któremu chciał nadać monumentalny wygląd m.in. za sprawą szachulcowej dobudowy.

I wojnę światową spędził w cesarskiej Kwaterze Głównej, która do 1917 r. mieściła się właśnie w Pszczynie. Na zamku bywali wówczas m.in. cesarz Austrii Karol I, marszałkowie Hindenburg i Ludendorff, car bułgarski Ferdynand, czy arcyksiążę Fryderyk Habsburg.

W roku 1925 książę żeni się po raz drugi. Tym razem jego wybranką została młodsza od niego o niemal 40 lat hiszpańska arystokratka Klotylda de Silva y Gonzales  de Candamo. Jan Henryk XV zarządzanie dobrami pszczyńskimi przekazuje swemu synowi, Janowi Henrykowi XVII, sam zaś poświęca się hulaszczemu trybowi życia, bardzo rzadko pojawiając się w Pszczynie.

Następuje czas wyprzedaży rodzinnego majątku i wielkich skandali. Nowa żona księcia i jego syn Bolko zaczynają ze sobą romansować, drugi z synów zostaje skazany za praktyki homoseksualne, Hochbergowie coraz bardziej sympatyzują z ruchem hitlerowskim… W końcu dochodzi do rozwodu. Bolko i Klotylda pobierają się, a stary książę wraca do swojej ex-żony, Daisy.

W roku 1936 stary Hochberg powraca do Pszczyny. Zadłużonym majątkiem księcia zarządza już teraz – po wyroku sądu – państwo polskie. Dwa lata później książę umiera w Paryżu, gdzie leczył się na serce. Księżna Daisy do roku 1940 przebywała na zamku w Książu. Po wyrzuceniu jej stamtąd przez nazistów mieszkała w Wałbrzychu, gdzie zmarła w roku 1943.


 Źródło:

- dostępne publikacje

- strony internetowe